Sążnie, mile pocztowe, a mile austriackie. Jaka jest różnica i kiedy były używane? Czemu przestano używać miar wrocławskich? Te i wiele więcej innych miar zostało zmienionych podczas rozbiorów Polski. W rezultacie miary staropolskie zastąpiono austriackimi, pruskimi i rosyjskimi, jednakże ich ślad pozostał w kulturze do dziś.

Jak zmieniały się miary na terenie Polski?

Początkowo używane były miary staropolskie, o których możecie przeczytać tutaj. Jednak razem z początkiem rozbiorów zostały one zmienione. W związku z tym ludzie mieszkający na terenach zajętych przez Rosję, Prusy i Austrię nagle musieli porzucić dotychczas używane miary. W Galicji wprowadzono miary austriackie, w zaborze rosyjskim miary rosyjskie, a na terenach podlegających Prusom miary pruskie i niemieckie.

Miary długości używane w Polsce oprócz miar staropolskich lub zamiast nich:

Zabór austriacki

• Miary austriackie, wprowadzone w Galicji by zastąpić miary galicyjskie i krakowskie:
  • handlowe:
    • 1 cal wiedeński- 0,0264 m
    • 1 łokieć wiedeński (miara podstawowa)- 29,46 cala; 0,7792 m
  • drogowe i rolne
    • 1 stopa wiedeńska- 0,3161 m
    • 1 sążeń wiedeński (miara podstawowa)- 6 stóp; 1,8966 m
    • 1 mila pocztowa austriacka- 4000 sążni; 7585,6 m

• Miary galicyjskie (lwowskie), wywodzące się od miar staropolskich. Zostały one zastąpione przez miary krakowskie w Krakowie, a następnie przez miary austriackie na terenie całego zaboru austriackiego.
  • 1 stopa- 0,2977 m
  • 1 łokieć galicyjski- 2 stopy; 0,5955 m

• miary krakowskie:
  • cal- 0,0248 m
  • stopa- 12 cali; 0,298 m
  • łokieć- 2 stopy; 0,596 m
  • sążeń- 3 łokcie; 1,788 m

Zabór rosyjski

• miary rosyjskie
  • dłoń (ладонь)- mierzona w poprzek dłoni, nie wzdłuż; 7,5cm;
  • piędź(пядь)- odległość od czubka kciuka do czubka palca wskazującego przy maksymalnym rozpostarciu;17,78cm;
  • cal (дюйм)- 0,0254 m
  • werszek (вершок)- wzrost człowieka ponad dwa arszyny( około 140cm) określano w werszkach; 1 ¾ cala; 0,04445 m
  • stopa (фут)-6 6/7 werszka; 0,3048 m
  • łokieć(локоть)- mierzył 6 dłoni; 45cm;
  • arszyn (аршин, miara podstawowa)- miara pochodzenia tatarskiego, suma długości łokcia i stopy; 16 werszków; 0,7112 m
  • sążeń ukośny(Косая сажень)- długość od czubków palców u stopy do końca przeciwnej ręki uniesionej do góry (czyli np. od czubka lewej stopy do końca prawej dłoni); 2,48m;
  • sążeń (сажень)- długość rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny; 3 arszyny; 1,78 m
  • wiorsta (верста)- kiedyś długość uzależniona była od długości sążnia, ustandaryzowana w 1835 roku; używana w kartografii do określania skali map, dzieląc je na jedno- dwu- i trzywiorstowe; przy drogach w Cesarstwie Rosyjskim ustawiano słupy wiorstowe, określające odległość od poprzedniej i do następnej stacji, długość całego traktu oraz miasto lub wieś na terenie którego dany słup się znajduje; 500 sążni; 1066,8 m
  • mila (миля) = 7 wiorst = 7 467,6 m

Miary w zaborze pruskim

• Miary wrocławskie, przede wszystkim stosowane na Śląsku, ale też w Wielkopolsce oraz na Mazowszu. Na początku XIX wieku zostały one zastąpione przez miary pruskie i niemieckie, pomimo tego były nadal stosowane w domach, ale tylko w życiu prywatnym.
  • 1 stopa- 0,288 m
  • 1 łokieć- 2 stopy; 0, 576 m
  • 1 pręt- 7,5 łokcia; 4,32 m

• Miary staropolskie lub warszawskie, stosowane od połowy XVIII wieku. Zostały one zmienione na miary pruskie, niemieckie, galicyjskie oraz nowopolskie w poszczególnych regionach Polski.
  • Miary handlowe:
    • cal (palec)- 0,0248 m
    • dłoń- 3 cale; 0,0744 m
    • ćwierć- 2 dłonie; 1/4 łokcia (stąd nazwa); 0,1489 m
    • sztych-8 cali; 0,1985 m
    • stopa- 1,5 sztychu; 12 cali; 0,2978 m
    • łokieć (miara podstawowa)- 2 stopy; 0,5955 m
    • sążeń- 3 łokcie; 1,787 m
  • Miary rolne i drogowe:
    • łokieć- 0, 5955 m
    • krok geometryczny (miara podstawowa)- 3,75 łokcia; 2,2333 m
    • pręt- 2 kroki; 4,4665 m
    • laska- 2 pręty; 8,933 m
    • sznur (sznur mierniczy)- 5 lasek; 44,665 m
    • staja- 3 sznury; ok. 134 m

• Miary nowopolskie
  • Handlowe
    • cal- 0,024 m
    • ćwierć- 6 cali; 0,144 m
    • stopa- 2 ćwierci; 0,288 m
    • łokieć (miara podstawowa)- 2 stopy; 0,576 m
  • Rolne i budowlane
    • cal geometryczny- 0,043 m
    • stopa geometryczna- 10 cali; 0,432 m
    • sążeń (miara podstawowa)- 6 stóp; 1,728 m
    • pręt- 2,5 sążnia; 4,32 m
    • sznur mierniczy- 10 prętów; 43,2 m
  • Drogowe
    • staje milowe- 1066,8 m
    • mila- 8 stai; 8534,3 m

Miary używane we wszystkich zaborach

• miary pruskie i niemieckie których, w przeciwieństwie do innych miar, wolno było używać prywatnie we wszystkich zaborach:
  • handlowe
    • linia- 0,00217916(6)… m
    • cal (Zoll)- 12 linii; 0,0261545 m
    • stopa pruska- 12 cali; 0,3139 m
    • łokieć berliński (miara podstawowa)- 2 1/8 stopy; 0,6669 m
  • drogowe i rolne
    • stopa pruska albo reńska (Rheinfuß); 0,31385 m
    • krok (Schritt)- 3 stopy; 0,9417 m
    • pręt (Rute albo Ruthe) pruski, znany też jako reński, miał około 4 kroki; 12 stóp; 3,766 m
    • pręt chełmiński (alte culmische Rute)- 4,325 m
    • mila pruska(pocztowa)-2000 prętów; 7532,5 m
  • górnicze
    • cal lachtrowy- 0,02615 m
    • achtel- 10 cali; 0,2615 m
    • sążeń górniczy- 8 achteli; 2,092 m